باب دوازدهم - ورشكستگی تقصیر و ورشكستگی تقلب
فصل اول - ورشكستگی تقصیر
ماده 541 - تاجر موارد ذیل ورشكسته تقصیر اعلان می‌شود:
- صورتی كه محقق شود مخارج شخصی یا مخارج خانه مشارالیه ایام عادی بالنسبه عایدی او فوق‌العاده بوده است.
- صورتی كه محقق شود كه تاجر نسبت سرمایه خود مبالغ عمده صرف معاملاتی كرده كه عرف تجارت موهوم یا نفع آن منوط اتفاق‌محض است.
- اگر قصد تأخیر انداختن ورشكستگی خود خریدی بالاتر یا فروشی نازلتر مظنه روز كرده باشد یا اگر همان قصد وسایلی كه دور صرفه‌است كار برده تا تحصیل وجهی نماید اعم اینكه راه استقراض یا صدور برات یا طریق دیگر باشد.
- اگر یكی طلبكارها را پس تاریخ توقف بر سایرین ترجیح داده و طلب او را پرداخته باشد.
ماده 542 - موارد ذیل هر تاجر ورشكسته ممكن است ورشكسته تقصیر اعلان شود:
- اگر حساب دیگری و بدون آنكه مقابل عوضی دریافت نماید تعهداتی كرده باشد كه نظر وضعیت مالی او حین انجام آنها آن تعهدات‌فوق‌العاده باشد.
- اگر عملیات تجارتی او متوقف شده و مطابق ماده 413 این قانون رفتار نكرده باشد.
- اگر تاریخ اجرای قانون تجارت مصوب 25 دلو 1303 و 12 فروردین و 12 خرداد 1304 دفتر نداشته یا دفاتر او ناقص یا بی‌ترتیب بوده یا صورت دارایی وضعیت حقوقی خود را اعم قروض و مطالبات طور صحیح معین نكرده باشد (مشروط بر اینكه این موارد مرتكب تقلبی نشده‌باشد).
ماده 543 - ورشكستگی تقصیر جنحه محسوب و مجازات آن 6 ماه تا سه سال حبس تأدیبی است.
ماده 544 - رسیدگی جرم فوق بر حسب تقاضای مدیر تصفیه یا هر یك طلبكارها یا تعقیب مدعی‌العموم محكمه جنحه عمل می‌آید.
ماده 545 - صورتی كه تعقیب تاجر ورشكسته تقصیر طرف مدعی‌العموم عمل آمده باشد مخارج آن را هیچ وجه نمی‌توان هیأت‌طلبكارها تحمیل نمود - صورت انعقاد قرارداد ارفاقی مأمورین اجرا نمی‌توانند اقدام وصول این مخارج كنند مگر پس انقضای مدتهای معینه قرارداد.
ماده 546 - مخارج تعقیبی كه طرف مدیر تصفیه نام طلبكارها می‌شود صورت برائت تاجر عهده هیأت طلبكارها و صورتی كه محكوم‌شد عهده دولت است لیكن دولت حق دارد مطابق ماده قبل تاجر ورشكسته مراجعه نماید.
ماده 547 - مدیر تصفیه نمی‌تواند تاجر ورشكسته را عنوان ورشكستگی تقصیر تعقیب كند یا طرف هیأت طلبكارها مدعی خصوصی واقع‌شود مگر پس تصویب اكثریت طلبكارهای حاضر.
ماده 548 - مخارج تعقیبی كه طرف یكی طلبكارها عمل می‌آید صورت محكومیت تاجر ورشكسته عهده دولت و صورت برائت‌ذمه عهده تعقیب‌كننده است.
فصل دوم - ورشكستگی تقلب
ماده 549 - هر تاجر ورشكسته كه دفاتر خود را مفقود نموده یا قسمتی دارایی خود را مخفی كرده و یا طریق مواضعه و معاملات صوری میان برده و همچنین هر تاجر ورشكسته كه خود را وسیله اسناد و یا وسیله صورت دارایی و قروض طور تقلب میزانی كه حقیقت مدیون‌نمی‌باشد مدیون قلمداد نموده است ورشكسته تقلب اعلام و مطابق قانون جزا مجازات می‌شود.
ماده 550 - راجع تقاضای تعقیب و مخارج آن موارد ماده قبل مفاد مواد 545 تا 548 لازم‌الرعایه است.
فصل سوم - جنحه و جنایاتی كه اشخاص غیر تاجر ورشكسته امر ورشكستگی مرتكب می‌شوند
ماده 551 - مورد ورشكستگی اشخاص ذیل مجرم محسوب و مطابق قانون جزا مجازات ورشكسته تقلب محكوم خواهند شد:
- اشخاصی كه عالماً نفع تاجر ورشكسته تمام یا قسمتی دارایی منقول یا غیر منقول او را میان ببرند یا پیش خود نگاهدارند یا مخفی‌نمایند.
- اشخاصی كه قصد تقلب اسم خود یا اسم دیگری طلب غیر مواقعی را قلمداد كرده و مطابق ماده 467 التزام داده باشند.
ماده 552 - اشخاصی كه اسم دیگری یا اسم موهومی تجارت نموده و اعمال مندرجه ماده 549 را مرتكب شده‌اند مجازاتی كه برای‌ورشكسته تقلب مقرر است محكوم می‌باشند.
ماده 553 - اگر اقوام شخص ورشكسته بدون شركت مشارالیه اموال او را میان ببرند یا مخفی نمایند یا پیش خود نگاهدارند مجازاتی كه برای‌سرقت معین است محكوم خواهند شد.
ماده 554 - موارد معینه مواد قبل محكمه كه رسیدگی می‌كند باید خصوص مسائل ذیل ولو اینكه متهم تبرئه شده باشد - حكم بدهد:
- راجع رد كلیه اموال و حقوقی كه موضوع جرم بوده است هیأت طلبكارها - این حكم را محكمه صورتی كه مدعی خصوصی هم نباشد‌باید صادر كند.
- راجع ضرر و خساراتی كه ادعا شده است.
ماده 555 - اگر مدیر تصفیه حین تصدی امور تاجر ورشكسته وجهی را حیف و میل كرده باشد مجازات خیانت امانت محكوم خواهد‌شد.
ماده 556 - هر گاه مدیر تصفیه اعم اینكه طلبكار باشد یا نباشد مذاكرات راجعه ورشكستگی با شخص ورشكسته یا با دیگری تبانی نماید یا‌قرارداد خصوصی منعقد كند كه آن تبانی یا قرارداد نفع مرتكب و ضرر طلبكارها یا بعضی آنها باشد محكمه جنحه حبس تأدیبی شش ماه‌تا دو سال محكوم می‌شود.
ماده 557 - كلیه قراردادهایی كه پس تاریخ توقف تاجر منعقد شده باشد نسبت هر كس حتی خود تاجر ورشكسته محكوم بطلان است -طرف قرارداد مجبور است كه وجوه یا اموالی را كه موجب قرارداد باطل شده دریافت كرده است اشخاص ذیحق مسترد دارد.
ماده 558 - هر حكم محكومیتی كه موجب این فصل یا موجب فصل سابق صادر بشود باید خرج محكوم‌علیه اعلان گردد.
فصل چهارم - اداره كردن اموال تاجر ورشكسته صورت ورشكستگی تقصیر یا تقلب
ماده 559 - تمام مواردی كه كسی واسطه ورشكستگی تقصیر یا تقلب تعقیب و محكوم می‌شود رسیدگی كلیه دعاوی حقوقی غیر آنچه ماده 554 مذكور است صلاحیت محكمه جزا خارج خواهد بود.
ماده 560 - مدیر تصفیه مكلف است صورت تقاضای مدعی‌العموم بدایت كلیه اسناد و نوشتجات و اوراق و اطلاعات لازمه را او بدهد.