باب یازدهم - ورشکستگی
فصل اول - كلیات
ماده 412 - ورشکستگی تاجر یا شركت تجارتی نتیجه توقف تأدیه وجوهی كه بر عهده او است حاصل می‌شود. حكم ورشکستگی تاجری را كه حین‌الفوت درحال توقیف بوده تا یك سال بعد مرگ او نیز می‌توان صادر نمود.
فصل دوم - اعلان ورشکستگی و اثرات آن
ماده 413 - تاجر باید ظرف سه روز تاریخ وقفه كه تأدیه قروض یا سایر تعهدات نقدی او حاصل شده است توقف خود را دفتر محكمه‌بدایت محل اقامت خود اظهار نموده صورتحساب دارایی و كلیه دفاتر تجارتی خود را دفتر محكمه مزبوره تسلیم نماید.
ماده 414 - صورتحساب مذكور ماده فوق باید مورخ بوده و امضاء تاجر رسیده و متضمن مراتب ذیل باشد:
- تعداد و تقویم كلیه اموال منقول و غیر منقول تاجر متوقف طور مشروح.
- صورت كلیه قروض و مطالبات.
- صورت نفع و ضرر و صورت مخارج شخصی.
صورت توقف شركتهای تضامنی - مختلط یا نسبی اسامی و محل اقامت كلیه شركاء ضامن نیز باید ضمیمه شود.
ماده 415 - ورشکستگی تاجر حكم محكمه بدایت موارد ذیل اعلام می‌شود:
- بر حسب اظهار خود تاجر.
- موجب تقاضای یك یا چند نفر طلبكارها.
- بر حسب تقاضای مدعی‌العموم بدایت.
ماده 416 - محكمه باید حكم خود تاریخ توقف تاجر را معین نماید و اگر حكم معین نشد تاریخ حكم تاریخ توقف محسوب است.
ماده 417 - حكم ورشکستگی طور موقت اجرا می‌شود.
ماده 418 - تاجر ورشكسته تاریخ صدور حكم مداخله تمام اموال خود حتی آنچه كه ممكن است مدت ورشکستگی عاید او گردد‌ممنوع است. كلیه اختیارات و حقوق مالی ورشكسته كه استفاده آن مؤثر تأدیه دیون او باشد مدیر تصفیه قائم‌مقام قانونی ورشكسته بوده و حق‌دارد جای او اختیارات و حقوق مزبوره استفاده كند.
ماده 419 - تاریخ حكم ورشكستگی هر كس نسبت تاجر ورشكسته دعوایی منقول یا غیر منقول داشته باشد باید بر مدیر تصفیه اقامه یا طرفیت او تعقیب كند - كلیه اقدامات اجرایی نیز مشمول همین دستور خواهد بود.
ماده 420 - محكمه هر وقت صلاح بداند می‌تواند ورود تاجر ورشكسته را عنوان شخص ثالث دعوی مطروحه اجازه دهد.
ماده 421 - همین كه حكم ورشكستگی صادر شد قروض مؤجل با رعایت تخفیفات مقتضیه نسبت مدت قروض حال مبدل می‌شود.
ماده 422 - هر گاه تاجر ورشكسته فته‌طلبی داده یا براتی صادر كرده كه قبول نشده یا براتی را قبولی نوشته سایر اشخاصی كه مسئول تأدیه وجه‌فته‌طلب یا برات می‌باشند باید با رعایت تخفیفات مقتضیه نسبت مدت وجه آن را نقداً بپردازند یا تأدیه آن را سر وعده تأمین نمایند.
ماده 423 - هر گاه تاجر بعد توقف معاملات ذیل را بنماید باطل و بلااثر خواهد بود:
- هر صلح محاباتی یا هبه و طور كلی هر نقل و انتقال بلاعوض اعم اینكه راجع منقول یا غیر منقول باشد.
- تأدیه هر قرض اعم حال یا مؤجل هر وسیله كه عمل آمده باشد.
- هر معامله كه مالی اموال منقول یا غیر منقول تاجر را مقید نماید و ضرر طلبكاران تمام شود.
ماده 424 - هر گاه نتیجه اقامه دعوی طرف مدیر تصفیه یا طلبكاری بر اشخاصی كه با تاجر طرف معامله بوده یا بر قائم‌مقام قانونی آنها ثابت‌شود تاجر متوقف قبل تاریخ توقف خود برای فرار ادای دین یا برای اضرار طلبكارها معامله نموده كه متضمن ضرری بیش ربع قیمت‌حین‌المعامله بوده است آن معامله قابل فسخ است مگر اینكه طرف معامله قبل صدور حكم فسخ تفاوت قیمت را بپردازد دعوی فسخ ظرف دو‌سال تاریخ وقوع معامله محكمه پذیرفته می‌شود.
ماده 425 - هر گاه محكمه موجب ماده قبل حكم فسخ معامله را صادر نماید محكوم‌علیه باید پس قطعی شدن حكم مالی را كه موضوع معامله‌بوده است عیناً مدیر تصفیه تسلیم و قیمت حین‌المعامله آن را قبل آنكه دارایی تاجر غرما تقسیم شود دریافت دارد و اگر عین مال مزبور تصرف او نباشد تفاوت قیمت را خواهد داد.
ماده 426 - اگر محكمه ثابت شود كه معامله طور صوری یا مسبوق تبانی بوده است آن معامله خود خود باطل - عین و منافع مالی كه‌موضوع معامله بوده مسترد و طرف معامله اگر طلبكار شود جزو غرما حصه خواهد بود.
فصل سوم - تعیین عضو ناظر
ماده 427 - حكمی كه موجب آن ورشکستگی تاجر اعلان می‌شود محكمه یك نفر را سمت عضو ناظر معین خواهد كرد.
ماده 428 - عضو ناظر مكلف است نظارت اداره امور راجعه ورشكستگی و سرعت جریان آن است.
ماده 429 - تمام منازعات ناشیه ورشكستگی را كه حل آن صلاحیت محكمه است عضو ناظر محكمه راپرت خواهد داد.
ماده 430 - شكایت تصمیمات عضو ناظر فقط مواردی ممكن است كه این قانون معین نموده.
ماده 431 - مرجع شكایت محكمه است كه عضو ناظر را معین كرده.
ماده 432 - محكمه همیشه می‌تواند عضو ناظر با تبدیل و دیگری را جای او بگمارد.
فصل چهارم - اقدام مهر و موم و سایر اقدامات اولیه نسبت ورشكسته
ماده 433 - محكمه حكم ورشكستگی امر مهر و موم را نیز می‌دهد.
ماده 434 - مهر و موم باید فوراً توسط عضو ناظر عمل آید مگر صورتی كه عقیده عضو مزبور برداشتن صورت دارایی تاجر یك روز‌ممكن باشد این صورت باید فوراً شروع برداشتن صورت شود.
ماده 435 - اگر تاجر ورشكسته مفاد ماده 413 - 414 عمل نكرده باشد محكمه حكم ورشكستگی قرار توقیف تاجر را خواهد داد.
ماده 436 - قرار توقیف ورشكسته مواقعی نیز داده خواهد شد كه معلوم گردد واسطه اقدامات خود اداره و تسویه شدن عمل ورشكستگی‌می‌خواهد جلوگیری كند.
ماده 437 - صورتی كه تاجر مقروض فرار كرده یا تمام یا قسمتی دارایی خود را مخفی نموده باشد امین صلح می‌تواند بر حسب تقاضای یك‌یا چند نفر طلبكاران فوراً اقدام مهر و موم نماید و باید بلافاصله این اقدام خود را مدعی‌العموم اطلاع دهد.
ماده 438 - انبارها و حجره‌ها و صندوق و اسناد و دفاتر و نوشتجات و اسباب و اثاثیه تجارتخانه و منزل تاجر باید مهر موم شود.
ماده 439 - صورت ورشكستگی شركتهای تضامنی - مختلط یا نسبی اموال شخصی شركاء ضامن مهر و موم نخواهد شد مگر اینكه حكم ورشکستگی آنها نیز ضمن حكم ورشكستگی شركت یا موجب حكم جداگانه صادر شده باشد.
تبصره - مورد این ماده و ماده فوق مستثنیات دین مهر و موم معاف است.